Prof. Irena Dżurkowa-Kossowska wygłosiła w ramach programu edukacyjnego Muzeum Narodowego w Warszawie wykład pt. "Bolesna pantomima ludzkich spraw: karykatura, groteska i parabola w obrazowaniu Witolda Wojtkiewicza”, który towarzyszył czasowej wystawie „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz” (3 października 2025 – 11 stycznia 2026).
Wykład poświęcony był twórczości Witolda Wojtkiewicza – jednego z najoryginalniejszych przedstawicieli wczesnego modernizmu – i jej odrębności na tle kulturowej formacji Młodej Polski. Zaakcentowana została w nim zdolność artysty do łączenia zjawisk pozornie przeciwstawnych – prześmiewczego oglądu otaczającej rzeczywistości, w tym społeczno-politycznej sytuacji w podzielonym zaborami kraju, z wnikliwą analizą ludzkiej psychiki. Narracja wykładu skoncentrowana została na trzech kluczowych zagadnieniach identyfikowalnych w jego sztuce – karykaturze, grotesce i paraboli. Omówiony został mało znany, ilustratorski okres działalności Wojtkiewicza, w którym ukształtował się jego krytyczny dystans wobec środowiska artystycznej bohemy i głównych tez „metafizyki płci” Stanisława Przybyszewskiego. Wykład wykazał, że to dzięki wcześnie ukształtowanej postawie ironisty artysta stworzył swoisty idiom groteski, oddający esencjalne cechy ludzkiej natury. Ukryte pod błazeńską maską emocje aktorów cyrku i jarmarcznego teatru były kolejnym aktem wtajemniczenia w wewnętrzne konflikty psyche, których projekcją stały się ożywione marionety. Tak wykreowaną parabolę ludzkiego bytu Wojtkiewicz rozwinął w baśniowych wizjach przypisywanych dziecięcej wyobraźni, stanowiących metaforyczny odpowiednik zawiłych relacji świata dorosłych. Dla uwypuklenia unikalnej pozycji twórcy na mapie artystycznych trendów Europy prof. Kossowska przywołała różnorodne konteksty interpretacyjne – od estetyki czerni i bieli, poprzez protoekspresjonizm i poetykę groteski, po symbolizm.