Kurator: Dawid Paweł Lewandowski / Fundacja ZW

Wystawa czynna: 17.03-22.04.2023

Patriarchalny system przez wieki traktował ciało kobiety jak przedmiot, jak swoją własność – najpierw zasłaniając je, następnie, szczególnie w XX wieku, z rozwojem reklamy oraz pornografii, rozbierał, eksponował, wystawiał na ogląd milionów z wielkoformatowych billboardów, w telewizji i prasie. To jednak także moment, w którym emancypacyjne ruchy kobiet zaczęły przejmować swoje ciała. Pojawiła się Natalia LL, która odwołując się do konwencji reklamy (sama przez wiele lat zajmowała się fotografią komercyjną) stworzyła ikoniczne dla sztuki feministycznej dzieło, „Sztukę konsumpcyjną” (1972–1974) – cykl fotografii i filmów, na którym nagie, wyzwolone kobiety w sposób erotyczny konsumują jedzenie o fallicznych kształtach. Jednak ich pewny wzrok, spojrzenie kierowane wprost w obiektyw, sprawia wrażenie wręcz przeszywającego widza, wprawiającego go w zakłopotanie – kto jest tu oglądającym, a kto oglądanym?

Natalia LL nigdy nie wstydziła się swojego ciała. Fotografowała je mając 30 lat, fotografowała je mając lat 70 – przyrzekając mu miłość i wierność, w zdrowiu i chorobie. Są one niemal fotograficznymi dokumentacjami kolejnych etapów życia artystki–kobiety, na których widzimy kolejne deformacje będące wynikiem chorób i starzenia.

Podobny pogląd na ciało prezentuje młodsza twórczyni – Agnieszka Basak–Wysota. Mimo iż artystka korzysta z innych mediów – malarstwa, tkaniny, rzeźbiarskich obiektów, zauważyć możemy wspólny wątek z Natalią LL. Ciało Basak–Wysoty wielokrotnie staje się niczym kawałek mięsa, nieupiększone, dosłowne w swojej formie i treści. W pokrytych bliznami i kolejnymi szwami materiałach nie ma miejsca na idealizację. Nie zależy jej na samym odsłanianiu i pokazywaniu, artystka dosłownie zaprasza odbiorców do kształtowania form dotykiem, eksplorowania, odkrywania nowego wymiaru ciała – pełnego splątań, supłów i deformacji. To nie ciało jest dokumentowane, jak u Natalii LL, ale samo staje się dokumentem, dowodem przeżyć twórczyni.

Obie artystki mówią „To jest ciało moje, to jest ciało kobiety” – takie, jakim jest naprawdę. Wystawa „Alfabet ciała” jest próbą odczytania ciała właśnie w ten sposób – jako przestrzeni własnej artystek, badający związek kobiety ze swoją cielesnością, bez miejsca na seksualizację czy komercyjną idealizację.

Co artystki mówią o ciele:

Natalia LL, Słowo o Ciele (ciało w słowie), 1980 (fragment) (…) Współczesny artysta zdecydować się musi na określenie siebie w skomplikowanym układzie współrzędnych. Po pierwsze musi odpowiedzieć na pytanie: co jest granicą sztuki i gdzie jest granica ciała. Ciało sztuki ma bowiem konkretny wymiar i materialność, która jest pochodną rozmiaru i fizjologicznych uwarunkowań ciała, które jest futerałem dla duszy. Określenie tej granicy jest dla mnie problemem zasadniczym. Banałem jest stwierdzenie, że obraz olejny lub rysunek ołówkiem jest przedłużeniem drgania ręki, serca i umysłu (czyli ciała) artysty. Pominięcie rezultatu dzieła i zajęcie się samym procesem pozwala na zobaczenie znaczenia szerszej perspektywy ciała. Jest więc ono niepowtarzalnym, którego każdy gest, skurcz, paroksyzm lub spazm rozkoszy jest jeden jedyny i nie do zreplikowania. W cywilizacji gadgetów i masowej produkcji jest ciało zachęcającym ogrodem personalizmu. Sztuka ciała jest więc przede wszystkim radością manifestowania swojej niepowtarzalności.

Agnieszka Basak-Wysota, 2023. Najmocniejszym doświadczeniem, w sposób bardzo symboliczny łączącym moje artystyczne fascynacje ciałem, a zdefiniowane w pracy doktorskiej „Malarstwo materii jako ciało sztuki” , są blizny – skutek tego, co nazwałam niezawinionym doświadczaniem. Stałam się ciałem z mojego obrazu, a doświadczenia, które w związku z tym zbierałam i zbieram, są jak teczka szkiców czekających na moment triumfu. Nieprzerwanie fascynuje mnie sensualność, haptyczność dzieła sztuki. „Niezdystansowana” relacja, wymiana energii pomiędzy odbiorcą a obiektem sztuki. O wielości sposobów dotykania, ich efektach, wirtuozerii i „synestetycznym odbiorze” miałam przekonać się – kolejne doświadczenie – „na własnej skórze”. I znowu analogia do procesu twórczego i stosowanej formy: zszywanie rozerwanego ciała, jego awers i rewers, deformacja, nici. Swoiste stwarzanie na nowo. A potem kształtowanie dotykiem, wnikanie w najbardziej odległe struktury tkanek ciała, „rozplatanie” powstałych supłów, nadawanie nowej jakości możliwościom ciała. Doświadczanie dotyku, wyznaczanie w wyobraźni map życiodajnych, krwawych kaskad, odkrywanie nowego wymiaru ciała. Ciała pełnego splątań.

O ARTYSTKACH

Natalia LL (właśc. Natalia Lach–Lachowicz; ur. w 1937 w Żywcu, zm. w 2022 we Wrocławiu). W 1963 roku ukończyła studia w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), pod kierunkiem profesora Stanisława Dawskiego. Po roku dołączyła do ZPAF. W latach 1970–1981 wraz z Andrzejem Lachowiczem, Zbigniewem Dłubakiem oraz Antonim Dzieduszyckim tworzyła galerię PERMAFO, która obok organizowania wystaw zajmowała się również tworzeniem wydawnictw. Działalność ta przyczyniła się w dużym stopniu do rozwoju nurtów neoawangardowych na gruncie polskim. Z Andrzejem Willem i Andrzejem Lachowiczem organizowała Międzynarodowe Triennale Rysunku, podczas którego pełniła funkcję komisarza oraz wiceprzewodniczącej. W 1975 włączyła się do międzynarodowego ruchu sztuki feministycznej, biorąc udział w licznych sympozjach i wystawach. Była stypendystką Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku w 1977. W maju 2007 roku została odznaczona Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, w 2013 roku otrzymała Nagrodę im. Katarzyny Kobro – wyróżnienie wręczane artystom przez artystów, zaś w 2018 uhonorowana została Rosa Schapire Art Prize. W latach 2004–2013 pracowała jako Starsza Wykładowczyni na Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (obecnie Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu). Jej prace zaliczane są do konceptualizmu, nurtów foto art i body art. Zajmowała się malarstwem, rzeźbą, instalacją, fotografią, wideo, performansem oraz rysunkiem.

Agnieszka Basak–Wysota (ur. w 1983 w Chełmnie) – absolwentka Wydziału Sztuk Pięknych UMK na kierunku Malarstwo sztalugowe w pracowni prof. Lecha Wolskiego (dyplom z wyróżnieniem obroniła w 2008). W 2015 uzyskała tytuł doktora w zakresie sztuk pięknych, tworząc cykl wielkoformatowych obrazów – asamblaży. Obecnie asystentka w Katedrze Malarstwa macierzystej uczelni. Pracuje także jako specjalistka ds. edukacji w Centrum Sztuki Współczesnej w Toruniu. Uczestniczka wystaw zbiorowych w kraju i za granicą. Tworzy obrazy, obiekty szyte i miękkie formy przestrzenne.